Vrijheidsbeperkende maatregelen vragen een zorgvuldige toepassing en een gedeelde verantwoordelijkheid
Het Vlaams Platform VBM doet met een open brief een oproep tot dialoog en samenwerking rond het thema vrijheidsbeperkende maatregelen (VBM). De brief richt zich tot beleidsmakers, de VAPH-sector en Zorginspectie. Samen dragen we de verantwoordelijkheid om ingrijpende maatregelen zoals afzondering en fixatie in de eerste plaats te vermijden. Wanneer ze toch onvermijdelijk zijn, moeten ze uiterst zorgvuldig, transparant en menswaardig worden toegepast.
Veelheid aan initiatieven leidt tot verwarring
De voorbije jaren nam de overheid heel wat initiatieven om het gebruik van vrijheidsbeperkende maatregelen te reguleren en te verminderen. In de praktijk leiden deze waardevolle initiatieven echter tot verwarring en onrust. De veelheid aan documenten, accenten en verwachtingen maakt het voor voorzieningen moeilijk om het overzicht te bewaren en consequent te handelen.
Bezorgdheid over de toepassing van de richtlijnen
In het bijzonder is er een sterke bezorgdheid over de correcte toepassing van de intersectorale richtlijn rond preventie en toepassing van afzondering en fixatie in de brede residentiële jeugdhulp. Deze richtlijn is bedoeld om professionals te ondersteunen. Het is ontwikkeld binnen het kader van evidence-based practice en gebaseerd op volgende 3 pijlers:
- de toestand van de persoon
- de voorkeuren en waarden van de persoon
- het beschikbare evidence, in dit geval gebundeld in de richtlijn
De richtlijn biedt ruimte voor professionele inzichten en inspraak. Bovendien is ze geschreven met het oog op op de toekomst. Niet alle randvoorwaarden zijn vandaag al vervuld.
Vandaag merken we dat de toepassing van de richtlijn in de praktijk echter soms verengd wordt tot een afvinklijst. Omdat het om uitgebreide documenten gaat met soms heel specifieke aanbevelingen worden onderdelen van de richtlijn soms inhoudelijk te snel en fout geïnterpreteerd. Ook binnen Zorginspectie lijken interpretaties te verschillen. Dit vergroot de onzekerheid bij voorzieningen.
De oproep
- Gebruik de richtlijn en aanbevelingen zoals ze bedoeld zijn. Gebruik ze als een ondersteunend instrument en niet als checklist.
- Erken de context en het feit dat niet alle randvoorwaarden altijd ingevuld zijn. Ondersteun en adviseer om de richtlijnen maximaal in de praktijk om te zetten, los van de onvervulde randvoorwaarden.
- Zie de richtlijn als een goede basis voor gesprek. De dialoog rond een thema als afzondering en fixatie is bijzonder waardevol en brengt inzichten aan beide zijden.
Zie de richtlijnen als een waardevol instrument dat professioneel handelen ondersteunt. Ga ermee aan de slag maar wees niet rigide. De verantwoordelijkheid blijft werken vanuit het principe 'nee, tenzij'. Vrijheidsbeperking is slechts een uiterste maatregel waarvoor professionele onderbouwde inzichten, gesprek en creativiteit mogen worden ingezet. Werken volgens de richtlijnen is niet puur afvinken van wat er staat. Het is permanent reflecteren en werken aan preventie en gepaste toepassing.
De overheid zet momenteel in op onderzoek rond een geïntegreerde richtlijn voor de preventie en toepassing van afzondering en fixatie voor meer doelgroepen. Hierbij graag aandacht voor volgende zaken.
- Voorzie een document in een heldere en overzichtelijke vorm.
- Zet in op een beleid waarbij de verschillende initiatieven een logische volgorde hebben en inhoudelijk coherent zijn.
- Zet in op een zorgzame implementatie met aandacht voor een correcte interpretatie en toepassing.
- Voorzie een duurzame ondersteuning van de sector zodat voorzieningen met vertrouwen hun professionele afwegingen kunnen blijven maken. De sector waardeert de ondersteuning vanuit het project Omgaan met VBM en vraagt een verduurzaming van deze ondersteuning. De uitdagingen, zoals personeelstekorten en de invoering van de wet bekwame helper, maken blijvende aandacht noodzakelijk op elk niveau: individueel, team, organisatie én (inter-)sectoraal niveau.
Tot slot
Dit is een oproep naar beleidsmakers, Zorginspectie en de sector om samen te blijven werken aan een praktijk waar vrijheidsbeperkende maatregelen enkel ingezet worden wanneer dit absoluut noodzakelijk is en waarbij deze steeds gedragen worden door professionaliteit, menswaardigheid en respect voor de rechten van de betrokkenen.
